سودابه جعفری مدیر مسئول
زنانه‌شدن سالمندی، به‌عنوان یکی از روندهای جهانی، چالشی جدی در برابر جوامع قرار داده است. این موضوع در ایران نیز با ابعادی نگران‌کننده روبه‌رو است. افزایش شمار زنان سالمند تنها، فقیر و نیازمند مراقبت، به‌ویژه در سایه‌ی سیاست‌های ناکارآمد اجتماعی و اقتصادی، سیمای بحران‌زده‌ای از آینده‌ی جامعه را ترسیم می‌کند.
در ایران، روند زنانه‌شدن سالمندی با چالش‌های متعددی همراه است. بر اساس پیش‌بینی‌ها، تا سال ۱۴۳۰ جمعیت سالمندان ایران به حدود ۳۰ میلیون نفر خواهد رسید که بخش قابل توجهی از آنها را زنان تشکیل خواهند داد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از این زنان به دلیل نبود درآمد مستقل، مستمری ناکافی و مشکلات اقتصادی، در معرض آسیب‌های جدی قرار دارند.
افزایش شمار زنان سالمند تنها نیز از دیگر موضوعات نگران‌کننده است. طی یک دهه‌ی اخیر، درصد زنان سالمند تنهازیست از ۱۳ به ۲۳ درصد افزایش یافته، در حالی که این نرخ برای مردان از ۴ به ۵.۵ درصد رسیده است. این الگو نشان می‌دهد که تنهازیستی در میان زنان سالمند چهار برابر بیش از مردان شایع است.
دلایل متعددی در پشت پرده‌ی افزایش تنهازیستی و مشکلات اقتصادی زنان سالمند وجود دارد. از جمله این دلایل می‌توان به افزایش امید به زندگی، تغییرات فرهنگی و اجتماعی، رشد نرخ طلاق و مهاجرت جوانان اشاره کرد. همچنین، سیاست‌های جنسیت‌زده در بازار کار و نبود فرصت‌های شغلی مناسب برای زنان، آنان را در دوران سالمندی با مشکلات بیشتری مواجه می‌کند.
تنهازیستی در سنین بالا نه‌تنها مشکلات اقتصادی بلکه آسیب‌های روانی نظیر افسردگی و اضطراب را نیز به همراه دارد. این وضعیت به‌ویژه برای زنانی که ارتباطات اجتماعی محدودی دارند، بیشتر مشهود است. همچنین، زنان سالمند به دلیل ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت و فشار خون بالا، نیازمند خدمات بهداشتی و مراقبتی ویژه‌ای هستند. با این حال، در مناطق روستایی و محروم، دسترسی به این خدمات همچنان محدود است.
در ایران، شبکه‌های حمایتی برای سالمندان به‌ویژه زنان، ضعیف و ناکافی است. بسیاری از زنان مسن به دلیل نبود حمایت‌های دولتی لازم، مجبورند به خانواده‌ها وابسته باشند. با این حال، حتی در این شبکه‌های غیررسمی نیز مشکلات متعددی وجود دارد. برای مثال، افزایش نرخ اجاره‌بها و کوچک شدن فضای مسکونی خانواده‌ها، نگهداری از سالمندان را دشوارتر کرده است.
برای مقابله با بحران زنانه‌شدن سالمندی در ایران، اتخاذ سیاست‌های جامع و پایدار ضروری است. این سیاست‌ها باید شامل تقویت نظام‌های بازنشستگی، توسعه‌ی خدمات بهداشتی و درمانی، ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای سکونت سالمندان و حمایت از آنان در برابر تبعیض‌های اقتصادی باشد. همچنین، ایجاد شبکه‌های اجتماعی و ارتقای برنامه‌های توانمندسازی زنان سالمند، می‌تواند نقش موثری در کاهش آسیب‌های ناشی از این بحران داشته باشد. زنانه‌شدن سالمندی نه‌تنها مسئله‌ای اجتماعی بلکه بحرانی اقتصادی و فرهنگی است که نیازمند توجه ویژه‌ی سیاست‌گذاران و جامعه است. بدون برنامه‌ریزی و اقدامات عملی، این بحران می‌تواند به‌طور جدی پایداری جامعه‌ی ایران را تحت تاثیر قرار دهد.
