سودابه جعفری مدیر مسئول
در روزهای گذشته خبر راه‌اندازی «کلینیک ترک بی‌حجابی» از سوی ستاد امر به معروف و نهی از منکر واکنش‌های متعددی برانگیخته است.
این طرح که به ادعای طراحانش بخشی از یک پروژه فرهنگی و مشاوره‌محور است، از تجربه کسانی بهره می‌برد که کشف حجاب داشته‌اند اما به حجاب شرعی گرایش پیدا کرده‌اند.
هرچند هدف این طرح به گفته مسئولان، ایجاد بستری برای گفت‌وگو و کاهش فشارهای اجتماعی و روانی در موضوع عفاف و حجاب است، اما انتخاب نام «کلینیک ترک بی‌حجابی» و ماهیت اجرای آن، بحث‌برانگیز شده است.
پیش از هر چیز، باید اذعان کرد که مقوله حجاب اساساً امری فرهنگی و اجتماعی است. چنان‌که جواد نیک‌بین، نماینده مردم کاشمر در مجلس، اشاره کرده است، کار در این حوزه باید صرفاً فرهنگی و هنری باشد و برخوردهای قهری یا نام‌گذاری‌هایی که تنش‌آفرین است، نمی‌تواند تأثیر مثبتی داشته باشد. او به‌درستی یادآور می‌شود که اولویت‌های جامعه ایران در حال حاضر مسائل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است و تا زمانی که این اولویت‌ها حل‌وفصل نشوند، موضوعاتی مانند حجاب نیز در سطحی عمیق‌تر قابل مدیریت نخواهد بود.
یکی از ایرادات وارد بر طرح مذکور، استفاده از واژه‌های «کلینیک» و «ترک» است. این واژه‌ها که معمولاً در حوزه بهداشت روان و درمان اعتیاد کاربرد دارند، نه‌تنها از منظر علمی نادرست هستند، بلکه بار معنایی منفی به همراه دارند که می‌تواند آسیب‌زا باشد. در نتیجه، این نوع نام‌گذاری از همان ابتدا حساسیت‌برانگیز بوده و سبب شده توجه منتقدان به جای اصل طرح، بر نام آن متمرکز شود.
واقعیت این است که بخش مهمی از مساله حجاب در ایران نه ناشی از مخالفت فرهنگی، بلکه حاصل بحران‌های اقتصادی و اجتماعی است. فشارهای معیشتی، بیکاری، تورم، کاهش امید به آینده و بحران‌های اجتماعی مانند کمبود عدالت اجتماعی و اقتصادی، همگی عواملی هستند که منجر به نوعی واگرایی از ارزش‌های سنتی و فرهنگی شده‌اند. در چنین شرایطی، تاکید بر طرح‌هایی مانند «کلینیک ترک بی‌حجابی» نه‌تنها کارگشا نیست، بلکه موجب انحراف توجهات از مسائل اصلی کشور خواهد شد.
بارها بزرگان و کارشناسان و صاحب‌نظران تاکید کرده‌اند اولویت کشور حل مشکلات معیشتی و اقتصادی است. این سخن نشان‌دهنده یک رویکرد کلان‌نگر است و از مسئولان انتظار می‌رود تمرکز خود را بر اصلاح ساختارهای اقتصادی و اجتماعی معطوف کنند تا پیامدهای فرهنگی آن نیز بهبود یابد.
طرح‌های فرهنگی اگر بر اساس پژوهش‌های علمی دقیق و با توجه به اولویت‌های جامعه طراحی نشوند، نه‌تنها کارکرد مثبت نخواهند داشت، بلکه موجب گسترش بی‌اعتمادی و کاهش اثربخشی سیاست‌های فرهنگی خواهند شد. تجربه ثابت کرده است که رویکردهای سلبی، برخوردهای قضایی یا اقدامات تبلیغاتی بدون پشتوانه علمی، در نهایت نتایج معکوسی به دنبال دارند.
به عنوان نمونه، ستاد امر به معروف در تبیین این طرح به مشاوره و گفت‌وگو به عنوان رویکرد اصلی اشاره کرده است، اما این ادعا در تضاد با نام و شکل اجرای طرح به نظر می‌رسد. استفاده از تجربه افراد محدود و ارائه آن به‌عنوان یک الگوی کلی، نمی‌تواند به حل معضلات فرهنگی کمک کند، بلکه تنها به پیچیدگی بیشتر مسائل خواهد انجامید.
یکی از منتقدان این طرح به‌درستی پیشنهاد کرده است که به‌جای «کلینیک ترک بی‌حجابی»، کلینیک‌هایی برای ترک رانت‌خواری و فساد اقتصادی راه‌اندازی شود.
این پیشنهاد به دو دلیل اهمیت دارد: نخست، اولویت‌داشتن مبارزه با فساد و رانت در جامعه امروز ایران و دوم، امکان ارائه یک الگوی عملی برای اصلاح رفتارهای نادرست اقتصادی.
نمایش عاقبت رانت‌خواری به‌جای تبلیغ آن، برخورد شفاف و بدون تبعیض با متخلفان اقتصادی و ایجاد بسترهایی برای تقویت شفافیت و عدالت، می‌تواند تأثیری بسیار مثبت بر جامعه داشته باشد. این اقدام نه‌تنها پیامدهای فرهنگی مثبتی خواهد داشت، بلکه موجب افزایش اعتماد عمومی و تقویت سرمایه اجتماعی نیز خواهد شد.
مسائل فرهنگی و اجتماعی، از جمله حجاب، نیازمند رویکردهایی عمیق، علمی و غیرقهرآمیز هستند. به‌جای تمرکز بر طرح‌هایی که بیشتر به حاشیه‌سازی و ایجاد تنش می‌انجامند، باید با شناسایی اولویت‌های واقعی جامعه، گام‌هایی عملی برای حل بحران‌های اصلی کشور برداشت. راه‌اندازی «کلینیک ترک بی‌حجابی» اگرچه از نیت خیر نشأت گرفته باشد، در عمل کارایی لازم را ندارد و تنها به بی‌اعتمادی بیشتر مردم و گسترش شکاف‌های اجتماعی می‌انجامد.
راه حل در بازگشت به اولویت‌های اصلی جامعه و استفاده از سیاست‌های کلان اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است که بتواند در نهایت به اصلاح رفتارهای فردی و جمعی کمک کند.