سعیدرضا خجسته‌پور افزود: سالانه افزون بر ۱۵ میلیون مترمکعب آب اضافه به صورت غیرمجاز فقط از طریق چاههای فاقد مجوز از دشت نیشابور برداشت می‌شود.
وی تداوم اضافه برداشت آب از دشت نیشابور را مسبب ترک‌خوردگی کنونی سطح آبخوان در این شهرستان ذکر و بیان کرد: طول شکافهای ناشی از اضافه برداشت آب در دشت نیشابور به ۷۵ کیلومتر و عمق آن در برخی نقاط به ۱۵ متر رسیده است.
مدیر امور منابع آب نیشابور همچنین حجم کسری مخزن دشت آبی این شهرستان را در درازمدت ۱۳۲ میلیون مترمکعب ذکر و بیان کرد: ظرف چند سال اخیر اعمال مدیریت در برداشت و مصرف آب، همراه با افزایش اقدامات حفاظتی باعث شده بود که حجم کسری مخزن آب دشت نیشابور به ۷۰ میلیون مترمکعب کاهش یابد.
کسری شدید آب همزمان با کاهش نگران‌کننده بارندگی
وی کسری امسال آب دشت نیشابور را “شدید” توصیف و بیان کرد: بطور معمول ۳۹۵ میلیون مترمکعب حجم سالانه آب این دشت از طریق بارش نزولات جوی به آبخوان بازمی‌گردد که شامل ۳۴۲ میلیون مترمکعب “آب زیرزمینی” و ۵۳ میلیون مترمکعب “آب سطحی” است
خجسته‌پور در گفتگو با خبرنگار ایرنا ادامه داد: میزان آورده سالانه آب از طریق رودخانه‌های نیشابور به آبخوان دشت این شهرستان، بستگی به حجم بارش نزولات آسمانی دارد که هر سال متفاوت است.
وی گفت: گرچه ظرف سالهای اخیر بطور میانگین سالانه ۴۵ میلیون مترمکعب آب از طریق رودخانه‌ها به آبخوان دشت نیشابور باز می‌گشت اما با توجه به شرایط جوی و اقلیمی جاری این حجم امسال “بسیار کمتر” خواهد بود.
مدیر امور منابع آب نیشابور افزود: میانگین معمول سالانه بارش در این شهرستان ۲۲۱ میلیمتر ولی حجم بارندگی ثبت شده ظرف یک سال اخیر در نیشابور با ۶۱ درصد کاهش نسبت به میانگین معمول، در این مدت به ۸۶ میلیمتر نزول کرده است.
وی ادامه داد: علاوه بر حجم بارندگی “زمان و دمای هوا در هنگام بارش” نیز بر ارزیابی وضعیت خشکسالی یا ترسالی موثر و قابل توجه است. خجسته‌پور گفت: بر این اساس بارندگیهای پارسال به هیچوجه نتوانست اضافه برداشت سالهای اخیر آب را از دشت نیشابور جبران کند.
وی افزود: افزایش چاههای آب ظرف ۳۳ سال اخیر یعنی از سال ۱۳۶۷ که نیشابور “دشت ممنوعه” اعلام شد مجاز نبوده و همچنان ممنوع است.
مدیر امور منابع آب نیشابور ادامه داد: با این وجود بخاطر کاهش سطح اشباع و افت سطح آب چاهها در دشت این شهرستان سالانه جواز کف‌شکنی برای ۱۰۰ حلقه چاه و جابه‌جایی آنها صادر می‌شد اما با اجرایی شدن “طرح مصرف حجمی آب چاههای کشاورزی” این میزان هم کاهش یافته است.
وی گفت: ۱۰۰ باب استخر ذخیره هریک با ظرفیت ۵۰ هزار تا ۲۰۰ هزار مترمکعب آب به منظور توسعه سطح باغها و همچنین فروش آب نیز تاکنون در نقاط مختلف دشت نیشابور راه‌اندازی شده‌اند که اغلب آنها فاقد مجوز لازم هستند.
۲۰ رودخانه دائمی و ۱۰۰ مسیل فصلی در گستره هفت هزار و ۳۸۸ کیلومترمربعی دشت آبی نیشابور با مساحت آبخوان زیرزمینی دو هزار و ۵۳۶ کیلومترمربع، جریان دارند.
لزوم مدیریت مصرف برای کاهش اختلافات
خجسته‌پور در ادامه اظهارداشت: حجم یک سال اخیر روان‌آبها در نیشابور به کمتر از ۲۰ درصد دِبی نرمال و معمول کاهش یافته و به همین خاطر امسال کشاورزانی که تاکنون برای کشت محصولات از آب رودخانه‌ها منتفع می‌شدند، با چالش جدی روبرو هستند.
وی افزود: این وضعیت کاهش نزولات آسمانی و کم‌آبی، امسال سبب تاسیس کارگروهی با هدف کاستن از اختلافات بین حق‌آبه‌داران در شهرستان نیشابور شد تا تنشهای ناشی از کم‌آبی و تقاضای مصرف در این حوزه به حداقل رسانده شود.
مدیر امور منابع آب نیشابور ادامه داد: این کارگروه در قالب اختیارات، وظایف و راهکارهای مندرج در ماده ۴۲ “قانون توزیع عادلانه آب” با همکاری سازمان جهاد کشاورزی و بخشداریهای شهرستان نیشابور شکل گرفته و فعال شده است.
وی به تحویل زودتر از موعد سهمیه امسال آب کشاورزان اشاره و تاکید کرد: بر این اساس شارژ مازاد بر سهمیه آب، به هیچ عنوان به کشاورزان تعلق نخواهد گرفت لذا آنها می‌بایست با اعمال مدیریت صحیح بر سطح کشت بهاره و همچنین توجه به کشت محصولات کم آب‌بر، مصرف آب کشاورزی را با هدف صرفه‌جویی مدیریت کنند.
کنتور هوشمند، سامانه پایش آنلاین و طرح همیاران آب
خجسته‌پور همچنین به نصب کنتور هوشمند بر خروجی آب هزار و ۳۰۰ حلقه چاه، راه‌اندازی سامانه پایش آنلاین برای کنتورهای ۷۰۹ حلقه چاه آب و انسداد ۱۹۷ حلقه چاه غیرمجاز در دشت نیشابور ظرف یک سال اخیر اشاره و بیان کرد: این اقدام منجر به صرفه‌جویی سه میلیون مترمکعبی مصرف آب کشاورزی در این شهرستان شد.
وی در ادامه به درآمد مدیریت امور منابع آب در حوزه دو شهرستان نیشابور و فیروزه ظرف یک سال اخیر شامل چهار میلیارد ریال از محل دریافت حق کارشناسی و ۳۰ میلیارد ریال بابت آب بهای مصرفی چاههای غیرکشاورزی، صنعت و خدمات اشاره و بیان کرد: ظرف همین مدت ۱۰ میلیارد ریال نیز بابت اضافه برداشت آب از مالکان چاههای آب در سطح این شهرستانها دریافت شده است.
مدیر امور منابع آب نیشابور همچنین به اجرای “طرح راهبردی همیاران آب” اشاره و بیان کرد: هدف کوتاه مدت این طرح به صفر رساندن میزان اُفت منابع زیرزمینی آب در خراسان رضوی است تا افق سال ۱۴۰۵ و همچنین تقلیل حجم برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی به ۷۵ درصد از حجم کل منابع آب تجدیدپذیر تا سال ۱۴۲۰ است.
وی گفت: “تجهیز چاهها به کنتور هوشمند، به‌روز رسانی کنتورهای هوشمند منصوبه، تعیین تکلیف و انسداد چاههای غیرمجاز، کاهش اضافه برداشت از چاههای مجاز و همچنین برقی کردن موتورپمپ دیزلی چاههای آب کشاورزی” اقدامات مدونی هستند که اجرای آنها در همین چارچوب به امور منابع آب نیشابور ابلاغ شده‌اند.
خجسته‌پور افزود: دستاورد عملیاتی شدن این موارد تنها پارسال در نخستین سال اجرای آنها، صرفه‌جویی ۳۴ میلیون مترمکعب مصرف آب در بخش کشاورزی شهرستان نیشابور بوده است.
دو هزار و ۳۴۶ حلقه چاه با حجم برداشت سالانه ۴۴۳ میلیون مترمکعب آب، ۹۲۴ رشته قنات با حجم آبدهی ۶۶ میلیون مترمکعب آب در سال و هزار و ۸۴ دهنه چشمه با دبی سالانه ۲۵ میلیون مترمکعب آب در دشت آبی شهرستان نیشابور واقع در غرب میانه استان خراسان رضوی در حال استخراج و تولید آب هستند.
معادله نابرابر حجم عرضه و مصرف آب
وی ادامه داد: گرچه الگوی استاندارد مصرف آب شرب برای هر هزار نفر از جمعیت، دو لیتر در ثانیه است ولی حجم بالای هدر رفت آب، مصارف غیرمجاز و نامناسب و بی‌توجهی نسبت به رعایت الگوی مصرف در میان جمعیت ۳۰۰ هزار نفری نیشابور به عنوان دومین شهر پرجمعیت خراسان رضوی پس از مشهد، باعث شده تا حجم کنونی تولید افزون بر هزار لیتر در ثانیه هنوز برای این شهر کافی نباشد.
مدیر امور منابع آب نیشابور گفت: مجموع این شرایط باعث شده تا افزون بر ۸۰ درصد آب تجدیدپذیر دشت آبی این شهرستان بطور مستمر در حال مصرف باشد.
دشت نیشابور با هفت درصد مساحت کل دشتهای خراسان رضوی در حوزه سه شهرستان فیروزه، زبرخان و نیشابور، هشت درصد جمعیت شش میلیون و ۸۷۰ هزار نفری این استان را در خود جای داده است.
همچنین ۹۱هزار و ۵۰۸ هکتار کشتزارهای و باغهای دایر در محدوده دشت نیشابور محل کشت ۷۶ مورد از ۸۳ نوع محصول کشاورزی تولیدی خراسان رضوی است.
