اشاره:
در قلب تاریخ و فرهنگ ایران، نیشابور با جاذبه‌های تاریخی و علمی فراوان خود به عنوان یکی از شهرهای تاثیرگذار در توسعه علم و فلسفه شناخته می‌شود. یکی از این جاذبه‌ها، افلاک‌نمای خیام است که به یاد بزرگمرد تاریخ علم و فلسفه، خیام نیشابوری ساخته شد تا همگان را با علم نجوم و دنیای کیهانی آشنا سازد. اما متاسفانه، این سازه بزرگ و نمادین که باید به عنوان یک نقطه عطف فرهنگی و علمی در این شهر درخشان باشد، با مشکلات فنی و سازه‌ای دست و پنجه نرم می‌کند که باعث بروز نگرانی‌های جدی در میان مردم و کارشناسان شده است.
همزمان با انتشار خبری تاسف‌انگیز مبنی بر فرو ریختن بخش‌هایی از نمای بیرونی افلاک‌نمای خیام، یادآوری خاطرات گذشته و مشکلاتی که در زمان تکمیل این پروژه به چشم می‌خورد، دوباره در ذهن‌ها تداعی می‌شود. مشکلاتی که نه تنها در آن زمان به مسئولین تذکر داده شد، بلکه همچنان به عنوان یک معضل باقی‌مانده‌اند. با توجه به اهمیت این سازه و ارتباط آن با هویت علمی و فرهنگی نیشابور، باید به طور جدی به ملاحظات فنی و ساختاری آن توجه می‌شد، ولی متاسفانه بی‌توجهی‌های زیادی در این زمینه وجود داشته است.
در همین راستا، دکتر حسین ثنایی‌نژاد در یادداشتی که به تازگی منتشر کرده، به تجربیات خود در بازدید از افلاک‌نماهای معتبر جهانی و مقایسه آنها با افلاک‌نمای خیام پرداخته است. خاطراتی که نه تنها نشان‌دهنده تفاوت‌های فنی و طراحی میان این دو سازه است، بلکه همچنان زنگ خطری است برای کسانی که در پروژه‌های مشابه مسئولیت دارند.
در گزارشی که پیش رو دارید، به بررسی مشکلات ساختاری و فنی افلاک‌نمای خیام و مقایسه آن با افلاک‌نماهای جهانی، به ویژه تجربه دکتر ثنایی‌نژاد در سفر به آلمان و بازدید از افلاک‌نماهای برلین پرداخته‌ایم. همچنین، گزارش‌های منتشر شده در وب‌سایت خاتون شرق پیرامون افلاک‌نمای خیام و چالش‌های آن در طول سال‌ها، اطلاعات بیشتری را در این زمینه فراهم می‌آورد. این گزارش‌ها در تلاش‌اند تا ابعاد مختلف مشکلات این سازه را روشن کرده و گامی در جهت بهبود وضعیت آن بردارند.
در ادامه، گزارشی از دکتر حسین ثنایی‌نژاد را می‌خوانید که با دقت و آگاهی از شرایط موجود، به تحلیل وضعیت افلاک‌نمای خیام پرداخته است.
افلاک‌نمایی مفلوک!
امروز خبری تاسف‌انگیز را دیدم مبنی براینکه بخشی از نمای بیرونی افلاک‌نمای خیام که در مجاورت آرامگاه آن بزرگمرد احداث شده فرو ریخته است.
در سال‌هایی که هنوز این افلاک‌نما در حال تکمیل بود به دلیل ارتباطی که با این مجموعه داشتم، بارها نقایص آن را به دست‌اندرکاران ساخت آن متذکر شدم ولی متاسفانه مورد توجه قرار نگرفت. اشکالات دیگری هم در این سازه عظیم هست که ممکن است در آینده به تدریج نمایان شود.
به‌خاطر دارم در یک ماموریت فنی که به شرکت زایس در آلمان داشتم از افلاک‌نماهای متعددی در آنجا بازدید کردم. روزی که از افلاک نمای برلین بازدید می‌کردم سالن و تجهیزات آن مجموعه عظیم را بسیار کامل و بدون نقص یافتم. درست به یاد دارم در ضمن بازدید از سالن، جلو صحنه نمایش، رو به روی رئیس افلاک‌نما، مسئول فنی آن و نماینده شرکت زایس ایستاده بودم و به صحبت‌های آنها که سالن و تجهیزاتش را برایم توضیح می‌دادند، گوش می‌دادم. وقتی دریافتم که امکانات و طراحی فوق‌العاده آن ساختمان چگونه است و آنها را با افلاک‌نمای خیام نیشابور مقایسه کردم، آه از نهادم برآمد. رو کردم به نماینده شرکت زایس و با لحن تاسف‌انگیزی گفتم: باید چنین چیزی برای ما می‌ساختید، نه آن چیزی را که ساخته‌اید! او که می‌دانست من چه می‌گویم، بلافاصله دست‌هایش را بالا برد و دو بار تکرار کرد: منو سرزنش نکن! من مقصر نیستم!
اما هم او به عنوان ناظر مقصر بود و هم آنها که آن پروژه را اجرا کرده بودند. وقتی برگشتم نظراتم را به مسئولان ذیربط منتقل کردم ولی نتیجه‌اش قطع همکاری من با آنها شد. با این‌حال سالهاست لب فروبسته بودم و امیدوار بودم آنچه من دریافته بودم نادرست باشد و کارها در آن مجموعه به سامان پیش رود که نرفته است. اکنون جز افسوس خوردن چه می‌توان کرد؟!
پ.ن ۱: توضیحات سفرم به آلمان و شرح بازدیدهایم را در فصل ۱۴ کتاب آری برای سفر آورده‌ام.
پ.ن ۲: جزئیات ملاحظات فنی ساختمان و تجهیزات افلاک نما را نیز در کتابی با عنوان افلاک‌نما، تماشاگه رازهای کیهانی به طور کامل نوشته‌ام که بخش‌هایی از آن ترجمه است و بخش‌هایی هم تألیف.
برگرفته از کانال یک حرف از هزاران به قلم دکتر حسین ثنایی‌نژاد
لینک کوتاه :
http://khatoonesharghonline.ir/?p=14098
