محبوبه ذالیانی
جدی بگیریم یا نه؟!
اوایل وقتی صحبت از «مدلینگ مجازی کودکان» بود غالباً گمان می کردیم دوام نیاورد. حالا اما می بینیم مثل مرضی مسری چه خانواده هایی را که دچار خود نکرده است؟ نه اینکه آن ها هم مدلینگ کنند اما بر سر چشم و همچشمی هم که شده صفحه های مجازی منتسب به کودکان زیاد شده و نمایش زندگی شخصی در فضای عمومی مجازی به کودکان هم رسیده است. تبلیغ کاشت ناخن، زنگ خطری درباره سوءاستفاده و هتک حرمت کودکان است. از سویی زنگ خطر برای کاهش سن سرخاب و سفیداب بین کودکان و نوجوانان ایرانی مدت هاست به صدا درآمده. کارشناسان می گویند این عدد به ۱۲ سالگی و کمتر رسیده. این تبلیغ عجیب بهانه ای است برای پرداختن به این موضوع. آمارها می گوید لوازم آرایشی قاچاق، نامرغوب و فلّه ای دو مخاطب اصلی دارد؛ بانوانی با اوضاع مالی بد و همین کودکان و نوجوانان. اگر والدین در سن کودکی با مسئله «میل به آرایش کردن در کودکان» معقول و منطقی رفتار کنند بچه ها مخفیانه به خرید لوازم آرایشی ارزان رو نمی آورند. با این حال بد نیست بدانیم پشت پرده آرایش کودکان یکی، دوتا نیست.
چهره کودکانه استثمار
چند سال پیش یک مستند تکان دهنده از «پشت پرده لوازم آرایشی» در فضای مجازی به سرعت «وایرال» یا همان «پربازنشر» خودمان شد. مستندی که نشان می داد برای تأمین برخی اقلام و عناصر لازم برای تهیه لوازم آرایشی بانوان، کودکانی در معادن کشورهای جهان به کار گرفته و در قبال این ورود پُر ریسک و بیرون آوردن این سنگ ها دستمزدی ناچیز دریافت کرده و کمک خرج خانواده هایشان می شوند.
دیدن این مستند جلوه ای دردناک از ظلم نوین به کودکان را به تصویر کشید. به دنبال آن کمپین های متعددی در قالب «نه به آرایش» و چالش «آرایش نکن» و… شکل گرفت. این اما فقط یک سوی ماجراست. برخی کودکان هم در چهره ها و قالب های متفاوت دیگری به استثمار گرفته می شوند. یکی در هیبت دختری در حال استخراج سنگ و کانی های آرایشی و دیگری در قامت کودکی که والدین نابالغش او را با عروسک اشتباه گرفته اند و با لوازم آرایشی بَزکش کرده؛ لوازم آرایشی را روی سر و صورت او امتحان می کنند. از لاک و رژلب گرفته تا رنگ کردن مو یا نمونه آخر کاشت ناخن برای کودک! دیدن همین مستند کافی است تا ثابت کند فلزات سنگین به عنوان پایدارکننده و منبعی برای رنگدانه های لوازم آرایشی استفاده می شود. عناصری که گاه سلامت بزرگسالان را هم به خطر می اندازد چه برسد به کودکان.
زیبایی به قیمت جان!
آزمایش های علمی متعددی توسط شرکت های آرایشی-بهداشتی متعهد به سلامت مصرف کننده انجام و نتیجه آن اعلام شده است. آزمایش هایی مبنی بر اینکه فلزات سنگین عوارضی مانند کم خونی، جوش و آکنه، تنگی نفس و آلرژی پوستی، کهیر، لک، مشکلات چشمی، آسیب مو، عفونت های دهانی و… برای افرادی که از لوازم آرایشی استفاده می کنند به دنبال دارند. این عوارض برای کودکانی که از لوازم آرایشی بزرگسالان خود استفاده می کنند بارها و به مراتب بیشتر است. این شرکت ها سعی می کنند با تهیه محصولاتی برپایه موادطبیعی نه شیمیایی، محصولاتی سالم و بی عوارض تولید کنند. همین موضوع خواه ناخواه قیمت موادآرایشی-بهداشتی تولید شده را بالاتر می برد و البته که به دلیل بهره بردن از موادطبیعی و خودداری از استفاده مواد نگه دارنده شیمیایی مدت انقضاء پایین می آید. بنابراین مردم عادی نمی توانند چنین هزینه ای بپردازند. این دقیقاً همان موضوعی است که جیب عوامل تولید لوازم آرایشی شیمیایی را پر می کند. در واقع آنها از ترکیب هایی استفاده می کنند که قیمت نهایی را پایین و فرآیند تولید را برایشان کم هزینه و آسان کند. سود تولید لوازم آرایشی تقلّبی هم چندین برابر لوازم آرایشی شیمیایی است. موضوعی که با توجه به بحران مالی، شیوع کرونا و اقتصاد شکننده جهان پررنگ تر هم شده. بانوان بیشتر کشورها قدرت خرید سابق خود را از دست داده اند اما از سویی دیگر اهرم های فشار نامرئی فضای مجازی؛ مسابقه من زیباترم و البته میل طبیعی به زیبایی، بانوان بسیاری را مصرف کننده اقلام آرایشی تقلبی یا درجه سه و چهار کرده است. محققان می گویند: «سُرب موجود در سایه و انواع رژلب و مواد بی کیفیت می تواند منجر به سقط جنین مادران باردار شود.»
سرمه و حنا آرایش قدیم
آرایش کودکان در کشورهای آسیایی مانند هند، پاکستان، افغانستان و ایران از گذشته رایج بوده اما به دلیل و منطقی. پیش از این در برخی استان های کشور مرسوم بوده مادران به چشمان فرزندان خود سرمه بکشند؛ مو، دست و پاهایشان را هم حنا بگذارند. این رسم در روستاهای برف گیرغرب کشور و روستاهای گرمسیر با تابش تند آفتاب شرق کشور از گذشته مرسوم بوده. دلیلی منطقی هم داشته؛ اول اینکه چشم در برابر تابش تند آفتاب یا خیرگی برف خیلی زود آسیب می بیند و ضعیف می شود. سرمه طبیعی تهیه شده از چربی دام و دوده مغزهای خوراکی چشم را تقویت می کند. حنا هم بی عوارض ترین رنگ طبیعی گیاهی است که ریشه مو را محکم و پوست دست و پا را در برابر سرما و گرما ضخیم و مقاوم می کند. حالا اما آرایش کودکان که ازلاک ناخن شروع شد به تبلیغ کاشت ناخن رسیده است! مقالات معتبرعلمی متعددی می گویند سرطان، بهم ریختگی هورمونی، ناباروری در آینده، انواع آلرژی پوستی، تنفسی و مشکلات روحی مانند پایین آمدن اعتمادبنفس و بلوغ جنسی زودرس می تواند از عوارض استفاده از لوازم آرایشی برای کودکان باشد. کافی است عنوان مضرات لوازم آرایشی و کودک را در فضای مجازی جستجو کنید. خبر کودکی که در شرق هند بینایی خود را از دست داده تا کودکی که به آلرژی پوستی صورت و دهان مبتلا شده یا دیگری که قارچ ناخن گرفته ثابت می کند لوازم آرایشی می تواند به اندازه شوینده های شیمیایی برای بچه ها خطرناک و نباید در دسترس باشد.
مِیل به زیبایی تا کجا؟
پوست، بزرگترین عضو بدن ما از طریق منافذ و رگ های خونی در ارتباط با اندام های داخلی بدن است. برخی موادشیمیایی موجود در مواد آرایشی مانند سرب که تقریبا در ۹۵ درصد رژلب های تولید شده در جهان وجود دارد، به عنوان ماده ای سمی و آلاینده شناخته شده اند. همه ما از آلودگی هوا و نقش آن بر حافظه و سلامتی مان بیم داریم چون می دانیم سرب در پیری مغز و بروز آلزایمر موثر است حالا اما با توجه به اینکه رژلب ها به خصوص انواع تقلبی یا ۱۲ و ۲۴ ساعته آن برای پایداری رنگ سرب دارند، نگران نمی شویم.
منیره عمرانی کارشناس ارشد روان شناسی بالینی در ای خصوص می گوید: «کودکی که دائم مادر خود را در حال سلفی گرفتن برای اینستاگرام، تغییر سایز و پوشش برای به روزتر بودن، آرایش کردن و مسابقه من زیباتر، خوش اندام و خوشتیپ تر هستم، می بیند همان طور نمی شود؟ وقتی مادر اعتمادبه نفس خود را از جعبه لوازم آرایشی، کمد لباس، زیورآلات و تحسین های فضای مجازی می گیرد پس قصور از کودک نیست که آشکار یا دزدکی سری به جعبه لوازم آرایشی مادرش می زند و خودش را رنگین می کند. میل به آراستن و زیبایی یک میل طبیعی است اما اگر عزت و اعتمادبنفس به آن گره بخورد، بیراهه رفته. اینکه کودک گاهی ما را آرایش کرده ببیند بسیار فرق دارد تا اینکه مدام ما را در حال آرایش ببیند.» متاسفانه بارها دیده شده والدینی فرزندان خود را برای حضور در آتلیه عکاسی یا جشن ها آرایش می کنند یا وقتی فرزندشان اصرار می کند که می خواهد آرایش کند، کلافه می شوند و تسلیم.
دیزنی لند؛ بنگاه فرهنگ فروشی
بدون شک شخصیت های انیمیشنی اسطوره بچه ها هستند؛ خودشان را در فکر و خیال بارها جای آن ها می گذارند. «سعید جوانی» فروشنده لباس کودکان می گوید: «بارها از والدین شنیده ایم که می گویند لباسی شبیه لباس باربی ندارید؟ یکی از همه جالب تر بود دنبال کت و شلوار با طرح مرد عنکبوتی بود برای عید.» بچه دوست دارند تا جایی که ممکن است خودشان را شبیه شخصیت های انیمیشنی محبوبشان کنند.
شخصیت های «دیزنی لندی» که هفت قلم آرایش دارند و انصافاً هم زیبا و جذاب طراحی می شوند هم مشوق بچهها به آرایش کردن هستند. جالب تر اینکه کمپانی های تولید کالاهایی با برند خود را هم دارند. از دفتر و کیف گرفته تا لوازم آرایشی. وقتی کودک می بیند شخصیت اصلی و محبوب او چهره آرایش شده دارد و برای حضور در مهمانی ها ادکلن، لاک و لوازم آرایشی استفاده و همه را میخکوب زیبایی خود می کند، دلش می خواهد او هم همه را میخکوب خود کند. اینجاست که اقلام همان کمپانی ها به فروش می رسد. منطقاً هم کودک درک نمی کند آرایش برایش خوب نیست چون این صحنه ها را بارها در همان فیلم هایی دیده که والدینش برایش به نمایش گذاشته اند.
روی ماهت را ببین دختر گلم!
«مجید عنبری» از کسبه صنف مبلمان و کمد، توجه ما را به نکته جالبی جلب می کند و می گوید: «تا همین۵سال قبل چیدمان اتاق کودک، گهواره، تخت، کمد یا نهایتاً صندلی بود. حالا والدینی که دختردار شده اند میزآرایش کودکانه سفارش می دهند. حتی دو، سه مشتری داشتم که به مناسبت تولد دختر خودشان یا اقوام سفارش دادند. موقع بسته بندی کشوهایش را پر از لاک، رژ و ست لوازم آرایشی فانتزی کردند. وقتی تعجبم را دیدند، گفتند حاج آقا بچه های الانند دیگه!» او که هنوز نتوانسته بُهت آن روز را هضم کند، ادامه می دهد: «جوری می گویند بچه های الانند که انگار طفلک های معصوم خود بخود اینجور شده اند. این حاصل سبک زندگی و تربیت غلط خود ماست.
دختر همسایه ما ناراحتی شدید روده گرفت. بچه بیچاره استرس داشت، مدام ناخن های لاک زده اش را می جوید و همین بیمارش کرد.» عنبری درست گفته در اپلیکیشن های خرید و فروش آنلاین سفارش جعبه آرایش کودکان و میزآرایش کم نیست. لوازم آرایشی که با مرور برندهایش می توان متوجه شد که بیش از۹۰ درصدشان همان لوازم آرایشی بزرگسالانه هستند فقط در ابعاد فانتزی پر شده اند! دوست محمدی می گوید: «خریدن میزآرایش اصلاً ایراد ندارد. اینکه بچه هر روز صبح پشت آیینه بنشیند، صورت ماه خودش را ببیند و موهایش را شانه کند هم خیلی عالی است. من با آن همه خرت و پرت آرایشی مشکل دارم که معصومیت بچه ها را می دزدد.»
سواد و بلوغ رسانه ای والدین
«شاخ» ها و برخی اینفلوئنسرهای فضای مجازی برای افزایش مخاطبانشان در نتیجه بالابردن هزینه تبلیغات و کسب درآمد به هر ترفندی متوسل می شوند. یکی از این شیوه ها، مدلینگ همراه با کودک است. به این معنی که یک مدل برای تبلیغ پوشاک، خدمات یا نوعی از سبک زندگی که سرمایه داران سفارش می دهند، کودکی را با خود همراه و هم شکل می کنند تا این پیام را منتقل کنند: «آنچه تبلیغ می کنیم مناسب همه گروه های سنی است.»
کاشت ناخن برای کودکان اما با کدام منطق قابل هضم است؟ این اتفاق در کشور ما و متاسفانه برخی کشورهای درگیر سودای مد و فضای مجازی در حالی اتفاق می افتد که در کشورهایی دیگر استفاده از لوازم آرایشی، ادکلن و ابزارهای زیبایی بزرگسالانه برای کودکان را نوعی بهره کشی جنسی از آنان بشمار می برند و در صورت تعمد، قوانین حامی کودک وجود دارد. کمی حوصله و جستجویی ساده کفایت می کند تا مقالات متعددی که درباره خطرات یک آرایش ساده کودکان پیدا کنیم.
کارشناسان مکرر هشدار داده اند اگر «سواد رسانه ای» والدین افزایش پیدا نکند شاهد تهدید سلامت کودکان خواهیم بود. درباره مخاطرات پایین بودن عزت نفس، سواد رسانه و اعتمادبه نفس والدین و نقش آن بر آینده فرزندان، مفصل نوشته اند و درباره اینکه اگر والدین به بلوغ استفاده از فضای مجازی و انتخاب سبک های سالم زندگی نرسند، بعید نیست تزریق ژل، انواع جراحی زیبایی، بوتاکس و… ویژه کودکان هم باب شود.
محصولاتی مناسب کودکان
کارشناسان می گویند که مضرات نیم ساعت آرایش داشتن برای کودکان برابر با مضرات ۲۴ ساعت آرایش داشتن برای بزرگسالان است. بافت پوست کودک به مراتب نازک، ظریف و بنابراین جاذب تر است.
برای کودکی که عادت به آرایش را در والدین و نزدیکان خود دیده و با آن سرگرم می شوند بهترین شیوه برای در امان ماندن سوق دادنش به مراقبت از زیبایی و پوست به جای آرایش است. برای این کار حتماً باید از محصولات ویژه کودکان استفاده کرد. ضدآفتاب های ملایم، کرم های مرطوب کننده کودکان با بسته بندی و طرح های جذاب وانواع لاک های برچسبی ناخن با قابلیت سهولت کنده شدن، اقلامی است که به ما کمک می کند. برندها و شرکت های متعدد بنامی در زمینه تولید لوازم ویژه کودکان فعالیت و اقلامی تولید می کنند که مواد شیمیایی آرایشی بزرگسالان مانند سرب، نیکل، الکل یا پارابن نداشته باشند. ادکلن های ویژه کودک برخلاف محصولات بزرگسالان که برپایه موادالکلی است برپایه آب، گیاهان معطر و مرکبات تهیه می شود گل یاسمن، زنبق، پرتقال، یاس، رز و… باتوجه به اینکه کودکان چندان عرق نمی کنند این بوها ماندگاری طبیعی خوبی دارند و برای بزرگسالان با پوست های حساس هم توصیه می شوند. این برندها لاک های تولید شده بدون «فتالات» و «فرمالید» دارند که با گوشه ناخن قابل کنده شدن است و برای پاک کردن آن نیاز به پاک کننده شیمیایی نیست.
مجازی را جدی بگیرید
حالا اما از ما دیگر چه کاری ساخته است؟ منیره عمرانی کارشناس ارشد روانشناسی بالینی در پاسخ می گوید: «در انتخاب انیمیشن و نصب بازی ها حساس باشید. بازی هایی که کودک در آن می تواند دخترک درون بازی را آرایش کند بیشتر وسوسه آرایش کردن را برایش زنده می کند تا اینکه از سرش بیندازد. اینستاگرام و اپلیکیشن ها را هنرمندانه و با ظرافت از او دور نگه دارید. سال ۲۰۱۷ اپلیکیشن «لایکی» ۵۰۰ میلیون دانلود موفق در گوگل بنام خود ثبت کرد. در این چالش کودکی لوازم آرایشی می خورد و دیگران را ترغیب به این کار می کند. شبکه های مجازی بدون نظارت شما می تواند چاقویی دولبه در دست فرزند باشد.»
وی در ادامه می گوید: «انواع گیره سر، بافت و مدل موی کودکانه یاد بگیرید. موهایشان را ببافید. خوشبختانه کودکان هنوز شوق کودکی دارند و کلی ذوق می کنند. وقتی آماده شدند، بگویید: «دخترم حالا که موهایش را مرتب کرد، زیباتر هم شد.» اگر آرایش می کند، دعوا نکنید. زیرکانه رفتار کنید برای مثال بگویید: «خب، حالا چند دقیقه دیگر برو دست و رویت را بشوی چون دلم برای دختر زیبایم تنگ شده.» به این شکل نه تنها کودک با واقعیت روبه رو شده که متوجه می شود مثل شخصیت های کارتونی نمی تواند بقیه را با آرایش کردن میخکوب کند. وقتی از مهمانی برگشتید، دست و روی خودتان را شستید با صدای بلند، طوری که انگار نه انگار منظورتان با اوست بگویید: «آخیش! دلم برای پوست خودم تنگ شده بود.» و در آخر خلاق باشید. با کمی پودرلبو قرمز، دارچین و وازلین می توانید رژلب خانگی سالم تولید و اگر اصرار کرد از آن برایش استفاده کنید. این ها ترفندهای مادرانه ای است که اتفاقاً به نتیجه خوبی هم رسیده اند.»
