محسن بکاییان کارشناس منابع آب
به عقیده بسیاری از کارشناسان حوزه آب و محیط زیست، وضعیت منابع آب، خاک، انرژی و محیط زیست کشور مان ایران در دهه های اخیر متاثر از مولفه هایی چون الف)-جبر جغرافیا نظیر واقعیتهای اقلیمی و منطقه ای ( قرار گیری بر روی نوار خشک و نیمه خشک زمین) و ب)- محدودیتهای نظری حاکم بر جوامع انسانی نظیر عوامل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بوده و به شدت تحت فشار قرار گرفته است. این وضعیت اگر چه در چند سال گذشته بیشتر حول محور آب و تاکید بر مشکلات آن بیان شده اما خاک، منابع انرژی و محیط زیست نیز به همان اندازه تحت تأثیر بوده اند.
کشور ایران در زمینه بهره برداری از منابع آب، خاک و انرژی در راستای توسعه و افزایش ظرفیت‌ها تا اندازه‌ای دستاوردهایی داشته و در عین حال پایداری منابع نیز در معرض خطر افتاده است . این بدان معناست که اقدامات صحیح و ظرفیت‌های لازم برای پاسخگویی به نیازمندی های جامعه و توسعه پایدار به طور کامل ایجاد نشده است، فناوری‌های کشور در این عرصه تا اندازه‌ای رشد داشته ولی در افق پیش رو امنیت آبی، غذایی و انرژی کشور با چالشهای جدی روبرو می باشد.
برای مثال و بر پایه آمار و ارقام و داده های هواشناسی، حدی شدن شرایط اقلیمی از سوی دانشمندان و کارشناسان حوزه آب و محیط زیست و حاکم شدن پدیده تغییر اقلیم به اثبات علمی رسیده بطوری که دوره بازگشت پدیده‌های طبیعی نظیر خشکسالی و سیل در کشور به عنوان ۲ روی سکه بحران آب کوتاه شده و شاهد سیلاب‌ها و خشکسالی‌های پیاپی در بسیاری از مناطق کشور هستیم.
چالشهایی ازین دست نظیر وقوع پدیده تغییر اقلیم، فرسایش منابع آب و خاک، تغییرات کاربری اراضی کشاورزی، تغییر الگوی مصرف، نبود حکمرانی مؤثر ساختار آب و انرژی بصوری نظیر وجود تشکیلات بعضا ناکارآمد و غیر متخصص در حلقه های حکمرانی کلیه گروداران آب و بروکراسی های اداری، تضاد منافع و عدم همگرایی دستگاههای متولی آب و کشاورزی، برخی نگرش های صرفاً سیاسی به موضوع آب، پاسخگو نبودن قوانین، مقررات و بخشنامه ‌دهه‌های گذشته، مصرف بیش از حد منابع آب زیرزمینی و مشکلات نشست زمین در بخشی از دشت‌های وسیع کشور، مشکلات تأمین آب کلان شهرها خصوصاً مناطق مرکزی، شرق و جنوب کشور، مشکلاتی از قبیل پدیده ریزگردها، باران‌های اسیدی و آلودگی کلان شهرها، موضوع مهم مدیریت جامع سیلاب به لحاظ سیل خیز بودن ایران در بین کشور های منطقه و استفاده از این منابع به عنوان فرصت و جلوگیری از خسارات وارده، عدم نظام بهره برداری جامع کشاورزی به عنوان مصرف کننده بخش عمده آب کشور، عدم برنامه ریزی صحیح برای تولید انرژی های تجدید پذیر از جمله استفاده از انرژی خورشیدی، بادی و برق آبی، لزوم بازنگری در برنامه هفتم توسعه، ضرورت استقرار دیپلماسی آب در سطح محلی، منطقه ای، ملی و فرا ملی، غیر واقعی بودن قیمت آب و نبود بازارهای آب بمنظور اصلاح و توازن سود به هزینه محصولات کشاورزی و ضرورت تدوین و اجرای سند اصلاح الگوی مصرف، از جدی ترین موضوعات مدیریت منابع آب کشور بوده و گاهاً از آنها به ابرچالش حوزه مدیریت آب کشور یاد شده چرا که هر کدام ازین چالشها بخودی خود دارای پیچیدگی های ماهوی بوده و حل و ارایه راهکار برای ان مستلزم شناخت دقیق مسئله و برخوردار بودن از نگرشی وسیع و چند وجهی به این موضوعات و پرهیز از ساده انگاری و اعمال نظرهای خطی در حل این مسایل غیر خطی می باشد.
در این میان راهکارهایی نظیر حصول اطمینان از تامین آب و برق مطمئن و پایدار در جهت رفع نیازهای متعارف بخش‌های مختلف کشور، ارتقای حکمرانی و بهره وری از طریق استقرار مدیریت بهم پیوسته منابع آب مبتنی بر مدیریت تقاضا در سطح ملی، حوضه های آبریز و محلی و نیز اجرای طرح های توسعه و بازچرخانی پساب با رعایت اصول توسعه پایدار، ایجاد بازار آب بمنظور دستیابی به ارزش و قیمت واقعی آب، تعیین دقیق و بهبود وضعیت تخصیص منابع آب، تنوع بخشی به منابع مالی تخصیص‌یافته به مجموع فعالیت‌ها، تعیین نظام جریمه و اضافه پرداخت، اعطای تسهیلات ارزان قیمت به بخش کشاورزی، پرداخت‌ها و تقبل بخشی از هزینه‌ها برای جلب بخش خصوصی، تخفیف‎های مالیاتی برای سرمایه‌گذاران بخش خصوصی، آمایش سرزمین و هماهنگی متقابل بین سرمایه های مختلف اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی با مشارکت مؤثر ذینفعان به همراه ارتقاء بهره‌وری مصرف آب کشور با تمرکز بر توسعه پایدار، امنیت عرضه و تقاضا، بهبود کیفیت و حفظ محیط زیست با گسترش انرژی های تجدیدپذیر و همچنین مدیریت منابع انسانی، ارتقاء سطح دانش و خلاقیت، توسعه پژوهش و فناوری و استفاده از تجربیات جهانی در تدوین یک برنامه جامع و موفق با تاکید بر تقویت توان تولید داخل و استقرار دیپلماسی فعال و قدرتمند برای احقاق حقوق آبی کشور و اتکا به ظرفیت‌های موجود برای حل معارضات آبی در زمینه حل مسئله حوضه‌های آبریز مشترک و رودخانه‌های مرزی و اختصاص اعتبارات لازم برای آن باید جزء اهداف اصلی سکان داران کشتی مدیریت منابع آب کشور و در راس همه آنها وزارت نیرو و شرکت مادر تخصصی مدیریت منابع آب ایران قرار گیرد.